وبسایت حمیدرضا لاچین - فعال در حوزه‌ی منابع انسانی، رهبری و توسعه فردی

اولین دونه‌ی عرق از گوشه‌ی پیشونیت می‌چکه پایین، نفسات تندتر شده و بالارفتن ضربان قلبت رو حس می‌کنی.

از هر جمله‌ی طرف مقابل، چند کلمه بیشتر نمی‌شنوی.

تبریک میگم تو وارد یه گفت‌و‌گوی حساس شدی.

مذاکره‌ها و گفت‌وگوهای حساس، مهم و سرنوشت‌ساز، بخاطر وجود  دیدگاه‌های متناقض احساسات ما رو برمی‌انگیزن و دقیقا این برانگیختگی هیجانات می‌تونه ما رو گرفتار دام‌های جدی در روابطمون کنه. ما در طول روز در محیط کار، جامعه و خانواده بارها در شرایط گفت‌وگوهای حساس قرار می‌گیریم و متاسفانه در اکثر موارد به جای ایجاد مکالمه‌ای موثر، به خشونت یا سکوت رو میاریم.

همین موضوع باعث طراحی دوره‌ای به نام گفت‌وشنفت توسط من و کیمیا اثنی‌عشری شد. ما برای نخستین بار این دوره رو در شرکت نجوا از زیرمجموعه‌های گروه یکتانت برگزار کردیم. تمرکز این دوره، تقویت ذهنیت، دانش و مهارت‌های مورد نیاز برای مواجه و مدیریت گفت‌وگوهای حساس هست و در این دوره تلاش می‌کنیم با بهره‌گیری از متدهای مختلف آموزشی مثل بازی‌وارسازی، تمرین گروهی، نقش‌بازی، استفاده از ویدئو و انیمیشن و .... و ترکیب منابع و مطالب متنوع، مدلی ساختاریافته و 360 درجه رو برای برقراری گفت‌وشنفت موثر #آموزش بدیم.

اما چرا در مواجهه با گفت‌وگوهای حساس عملکرد مناسبی نداریم؟

ریشه این برمی‌گرده به کارکرد مغز ما. مغز ما در تلاش برای انجام هر رفتاریه که بقامون رو تضمین کنه. این بقا هم شامل بقای فیزیکی هست و هم بقای منیت و جایگاه‌مون. در نتیجه وقتی در شرایط گفت‌وگوی حساس قرار می‌گیریم، مغز شروع به ترشح آدرنالین می‌کنه و ما رو در موقعیت حمله (خشونت) یا فرار (سکوت) قرار می‌ده. تمام این فرآیند بصورت ناخودآگاه در مغز ما در جریانه.

در نتیجه اگه خودمون بصورت خودآگاه در مهارت گفت‌وگو توانمند نشیم، ضربات زیادی به روابطمون وارد می‌شه و فرصت توسعه و رشد رو از دست می‌دیم. به قول دکتر محسن رنانی:

"معتقدم بدون تقویت توانایی گفت‌وگو در یک جامعه، آرزوی توسعه آرزویی محال است."

از این جهت طبق تحقیقات، این مهارت در صدر فهرست مهم‌ترین مهارت‌ها برای یادگیری قرار داره.

در نهایت از کیمیا عزیز بابت همراهی و همکاریش در طراحی و برگزاری این دوره سپاسگزارم. همچنین از اشکان عزیز بابت توجه و اهمیتش به تقویت این مهارت در تیم و فراهم کردن همه امکانات و شرایط لازم برای برگزاری موثر دوره تشکر می‌کنیم. در نهایت به تیم خوب نجوا بابت مشارکت فوق‌العادشون در دوره و تمایلشون برای رشد و یادگیری تبریک می‌گیم و براشون آرزوی موفقیت داریم.

امیدواریم شاهد رشد بیشتر این مهارت در درون سازمان‌ها و زندگی شخصیمون باشیم. دوستانی که تمایل دارن از جزئیات این دوره آگاه بشن، می‌تونن آدرس ایمیلشون رو در قسمت کامنت‌ها بنویسن. فایلی حاوی خلاصه‌ای از این دوره و منابع استفاده شده برای شما تا پایان هفته ارسال خواهد شد.

"معتقدم بدون تقویت توانایی گفت‌وگو در یک جامعه، آرزوی توسعه آرزویی محال است."

- دکتر محسن رنانی

دکتر محسن رنانی در کتاب «چرخه‌های افول اخلاق و اقتصاد»، به دلایل عقب ماندن ایران در مسابقه توسعه پرداخته و دلایل متفاوتی رو ذکر ‌می‌کنه. از جمله این دلایل تمایل ایرانیان به سلطه‌پذیری و سلطه‌گری است که ریشه در تاریخچه و سرگذشت کشور ما داره. به این دلیل که در فرهنگ ما پذیرش نسبت به فاصله با قدرت وجود داره (طبق مدل فرهنگی هافستد)، در هر موقعیتی به بررسی جایگاه خودمون نسبت به طرف دیگه گفت‌وگو می‌پردازیم. اگه در موضع پایین دست باشیم، راه سکوت و پذیرش رو پی می‌گیریم و در صورتی که در یک موقعیت حاکم و بالا دست باشیم، به خشونت و تحمیل سلطه روی میاریم. اندک هستن مواردی که به گفت‌وگوی موثر با هم بپردازیم و از فضای مقابله فاصله بگیریم. منظور از گفت‌وگو هم ایجاد جریان آزادی از اطلاعات در فضایی امن برای رسیدن به نتیجه‌ای برد-برد است، نه صرفا حرف زدن و اختلاط.

در محیط کار نیز به‌مراتب تاثیر این خلقیات رو مشاهده کرده‌ام. در اغلب موارد، وقتی موضوعی که نیازمند تعامل بین افراد برای حل اون هست مطرح میشه، تمایل کمی به گفت‌وگو طبق تعریفی که گفتم هست. حتی اگه قصد گفت‌وگو هم بشه، مهارت‌های لازم رو برای مدیریت این شرایط یاد نگرفتیم. نهایتا مسیر گفت‌وگو به سلطه‌گری یک طرف و سلطه‌پذیری طرف دیگه یا ترک محیط ختم می‌شه. برای همین شخصا اعتقاد دارم، گفت‌وگو مهم‌ترین مهارتیه که باید در محیط کار آموزش داده بشه و توسعه و رشد پایدار زمانی اتفاق خواهد افتاد که اعضای سازمان برای گفت‌وگوی عقلانی و صحیح درباره همه چیز توانمند بشن.

در عکس زیر، ده ویژگی برای طرفین گفت‌وگو ذکر شده که در صورت بکارگیری میشه به نتایج مطلوبی از گفت‌وگو رسید.

پی‌نوشت: این عکس بخشی از جلد چهارم «چرا ایران عقب ماند؟» نوشته شده توسط دکتر لشکربلوکی هست. این جلد رو می‌تونید از لینک زیر دریافت کنید.

https://t.me/Dr_Lashkarbolouki/64

"شهامت زیادی لازم است تا با تعصبات و رژیم‌های سرکوبگر بجنگی، اما پذیرفتن جهل و اقدام به ناشناخته‌ها، جسارت حتی بزرگتری می‌خواهد. اگر چیزی می‌دانیم، نباید از تردید درباره عقایدمان و بازنگری خودمان بترسیم. بسیاری از مردم از ناشناخته‌ها می‌ترسند و برای هر پرسشی، پاسخی صریح می‌خواهند. ترش از ناشناخته‌ها، می‌تواند ما را بیش از هر حاکم مسبتدی فلج کند."

• بخشی از کتاب 21 درس برای قرن 21 از یووال نوح هراری

ابهام و عدم قطعیت درباره آینده ذاتا برای انسان اضطراب و استرس‌آوره. مخصوصا در دوران کنونی که تغییرات بسیار سریع و پیش‌بینی آینده بسیار سخت شده. اما میزان این اضطراب در همه فرهنگ‌ها یکسان نیست. در طول تاریخ، فرهنگ‌های مختلف راهکارها و رویکردهای مختلفی رو برای مقابله با این اضطراب توسعه دادن که برخی متمرکز بر کنترل آینده (اضطراب بیشتر) و برخی متمرکز بر مواجهه منعطفانه با آن (اضطراب کمتر) بوده. به نظر شما، فرهنگ ایرانی در مواجهه با عدم قطعیت در کجای این طیف قرار داره؟

برای پاسخ، می‌تونیم به نتایج تحقیقات پروفسور گرت هافستد مراجعه کنیم. گرت هافستد یکی از برجسته‌ترین نظریه‌پردازان در زمینه فرهنگ ملی و سازمانیه. از نظر او، فرهنگ برنامه‌ریزی ذهنی و یادگیری جمعیه که افراد یه گروه رو از افراد سایر گروه‌ها متمایز می‌کنه. هافستد در نتیجه تحقیقات خود 6 بعد زیر رو برای تبیین فرهنگ ملی هر کشور معین کرده:

• فاصله قدرت
• اجتناب از عدم اطمینان
• فردگرایی یا جمع‌گرایی
• زن‌خویی یا مردخویی
• گرایش به بلند مدت یا کوتاه مدت
• خودداری یا لذت‌جویی

ابعاد مدل فرهنگ ملی هافستد

نتیجه تحقیقات او درباره فرهنگ ایران نشون می‌ده که کشور ما در بعد اجتناب از عدم اطمینان نمره بالایی داره و در زمره کشورهای ناسازگار با ابهام قرار می‌گیره. چنین کشورهایی ابهام رو بعنوان یک تهدید دیده و تلاش می‌کنن با ایجاد ساز و کارها و باورها (مثل باورهای مذهبی یا نظام‌های ایدئولوژیک) پاسخ‌های قطعی برای آینده ارائه بدن. در این کشورها، رفتارها و ایده‌های خارج عرف یا تلاش برای ایجاد تغییرات، غیرمعمول ارزیابی شده و با اونها برخورد قهری می‌شه. همچنین امنیت از مهم‌ترین نیازهای مردم این کشور بوده و بر انتخاب‌ها و تصمیماتشون اثرگذاره. مردم برای جواب سوالاتشون به تجارب یا سنن گذشتشگان بیشتر از علم و کشف و جستجو اتکا می‌کنن. در نهایت، تصمیمات و اقدامات کوتاه مدت بوده و هر فرد دنبال کسب سریعترین نتیجه ممکنه.

امتیازات ایران در مدل فرهنگ ملی هافستد

در نتیجه به نظر می‌رسه در فرهنگ ملی ما، ترجیح اکثرمون اینه که به شناخته‌ها بچسبیم و از حرکت به سمت ناشناخته‌ها خودداری کنیم. عدم اطمینان از آینده، باعث می‌شه اکثر ما از اقدام برای تغییر عقب کشیده و به پذیرش وضع موجود تن بدیم. در حالیکه موفق‌ترین جوامع و سازمان‌ها، از افراد شجاعی تشکیل شده که وضع موجود رو زیر سوال برده و سوال‌های سخت می‌پرسن.

می‌تونید برای مطالعه مدل فرهنگ ملی هافستد و نتایج تحقیقاتش درباره فرهنگ ایران، به لینک‌های زیر رجوع کنید.

• https://www.hofstede-insights.com/country-comparison/iran/
• https://geerthofstede.com/culture-geert-hofstede-gert-jan-hofstede/6d-model-of-national-culture/

مدتیه هممون در شرایط دشواری زندگی می‌کنیم. فشارهای اقتصادی با از دست رفتن امنیت و آزادی اجتماعی، به خطر افتادن جایگاه شغلی و ابهام فراوان از آینده همراه شده. همه این موارد برامون درد روانی ایجاد می‌کنه که برای مغز تفاوتی با درد فیزیکی نداره، در نتیجه برای مقابله با این درد حجم زیادی کورتیزول (هرمون استرس) تولید کرده و بدنمون رو در حالت نبرد یا گریز نگه می‌داره.

این باعث می‌شه که خشمگین‌تر و زود رنج‌تر بشیم و تمرکز و شکیبایی کمتری داشته باشیم. رنج حاصل از همه این موارد در نهایت میزان شادکامی ما رو کاهش داده و کیفیت روابط و زندگیمون رو تحت تاثیر منفی قرار می‌ده.

عمده این موارد تحت کنترلمون نیستن و توان کمی برای تغییر شرایط داریم. تنها کاری که از دستمون برمیاد، تقویت تاب‌آوری درونیمون هست. منظورم از تاب‌آوری، توانایی بازیابی خودمون در مواجهه با این دشواری‌هاست.

تکنیک‌های مختلفی برای تقویت تاب‌آوری وجود داره که در مقالات ذکر شده در بخش منابع می‌تونید مطالعه کنید. براساس تجربه شخصی خودم، استفاده سه راهکار زیر انرژی مورد نیاز برای بازیابی در شرایط دشوار را به ما خواهد داد:

1) تقویت روابط اجتماعی: طبق تحقیقات صورت گرفته، کیفیت روابط فردی بیشترین تاثیر رو بر میزان شادکامی ما داره. در این ایام بیش از همیشه نیاز داریم تا بصورت روزمره با افرادی زمان بگذرونیم که بهمون علاقه قلبی داشته و ازمون حمایت می‌کنن. در محیط کار یا خارج از اون، زمان‌هایی رو به برگزاری دورهمی و انجام فعالیت‌های مفرح گروهی با خانواده، همکاران و دوستامون اختصاص بدیم.

2) تحیر در طبیعت: تحقیقات ثابت کرده که وقت گذروندن و کاوش در طبیعت میزان افسردگی ما رو کاهش می‌ده. همچنین طبق نوشته‌های جاناتان هایت در کتاب ذهن درستکار، تحیر در طبیعت باعث می‌شه که خودمون رو جزئی از کلی بزرگتر ببینیم و حس طراوت جمعی رو تجربه کنیم.

3) جشن گرفتن موفقیت‌ها: بزرگترین عامل انگیزش در انسان، تجربه احساس پیشرفت و موفقیت هست. اگه دستاورد شخصی یا تیمی داشتیم، حتما برنامه‌ای برای جشن گرفتن ترتیب بدیم. همچنین برای خودمون و تیم، اهداف چالشی و در عین حال قابل دستیابی در کوتاه مدت تنظیم کرده تا بهانه‌ای برای چشیدن حس موفقیت ایجاد کنیم.

منابع:

• https://hbr.org/2017/06/6-ways-to-weave-self-care-into-your-workday
• https://hbr.org/2016/06/resilience-is-about-how-you-recharge-not-how-you-endure
• https://corporatefinanceinstitute.com/resources/management/perma-model/

انسان موجودی خودگرا یا دگرگراست؟ اگه به تجربیات خودمون رجوع کنیم، می‌بینیم که نمی‌تونیم لزوما انسان رو متعلق به یکی از این دسته‌ها بدونیم. دور و برمون پر از رفتارهای خودخواهانه و فردگراست که منفعت شخصی رو هدف قرار داده. همچنین خاطراتی رو به یاد داریم که افرادی برای موفقیت گروه از منافع خود گذشته و حتی هزینه‌های جبران ناپذیر پرداخت کرده‌ان.

جاناتان هایت در کتاب ذهن درستکار با بررسی بیولوژی و روانشناسی اخلاق انسان، در تلاش برای یافتن پاسخی علمی به این سوال است. هایت در این کتاب، انسان رو موجودی دو طبقه معرفی می‌کنه. در طبقه اول، که قلمرو بی‌حرمتی نامیده می‌شه، ما متمرکز بر منافع فردیمون هستیم و هدفمون برتری در رقابت با سایر اعضای گروهمونه. ما 90% زمانمون رو در این طبقه می‌گذرونیم. 

10% باقی زمانمون رو در طبقه دوم، قلمرو مقدس، می‌گذرونیم. در این طبقه من رو کنار گذاشته و در خدمت ما و گروه قرار می‌گیریم و حاضریم فداکاری‌هایی برای برتری گروهمون در مقابل سایر گروه‌ها انجام بدیم. وقتی در این طبقه قرار می‌گیریم، نوعی انرژی مثبت و شادی دسته‌جمعی رو به واسطه نزدیکی با همدیگه احساس می‌کنیم که ما رو به جایگاهی متعالی و والا می‌رسونه.

هایت انسان طبقه اول رو به شامپانزه و انسان طبقه دوم رو به زنبور تشبیه می‌کنه. برخلاف شامپانزه‌ها که دنبال رقابت فردی و صعود در سلسله مراتب قبلیه هستن، زنبورها از ابتدا در خدمت کندو قرار می‌گیرن. ما نیز در ابتدا زندگی‌ای مشابه شامپانزه داشتیم، اما در طول تکامل یاد گرفتیم که تحت شرایطی خاص رفتاری زنبوروار رو پیش بگیریم، منفعت شخصی رو کنار گذاشته و برای بقا و رشد در خدمت اهدافی فراتر از خود باشیم. همین تغییر منجر به شکل‌گیری قبایل، روستاها، شهرها و کشورها و برتری ما بر سایر گونه‌ها شد.

حال تحت چه شرایطی انسان از من به ما صعود خواهد کرد؟

1. تعریف چشم‌انداز و هدف مشترک: ما عاشق تصاویری از آینده می‌شیم که قول زندگی بهتری رو به ما می‌دن. ما پذیرای رهبرانی خوش صحبت و داستان‌پردازیم که ما رو از زندگی پوچ طبقه اول رها کرده و به سمت دنیایی مقدس ببرن.

2. ایجاد برابری: خلق فضایی که در اون تمامی افراد حس یک خانواده رو داشته و به جای توجه به تفاوت‌های نژادی و قومی و ...، برابری و اهداف مشترک مدنظر باشه.

3. تقویت اجتماع: گردهم آوردن افراد به بهانه‌های مختلف در کنار یکدیگر. مثل برگزاری مهمونی یا دورهمی‌ها، برگزاری مسابقات، اجراهای جمعی و ایجاد سنن و آداب و رسوم جمعی.

از این تکنیک‌ها برای خلق سازمان‌های کندووار نیز می‌توان استفاده کرد. سازمان‌هایی که افراد به جای تمرکز صرف بر کسب دستاورد و درآمد فردی بیشتر، با غرور، اشتیاق و وفاداری در خدمت تیم و سازمان قرار بگیرن.

در دو طرف درگیر در اتفاقات تلخ دو ماه اخیرِ کشور، دو دسته آدم رو غالب بر مابقی جمعیت می‌بینم: اول افرادی که در لابلای این همه اخبار و اطلاعات، حقایق رو می‌بینن و با این حال تصمیم به طرفداری از جناح خاصی می‌گیرن. و دوم افرادی که روایات ساخته شده از حقایق (که عمدتا هم سوگیری داره) رو مبنای قضاوتشون قرار می‌دن و از حقایق به دورن.

فضای تعامل با دسته اول رو می‌شه به سمت گفتگو برد. هر چند ممکنه اون گفتگو خصمانه باشه، اما همچنان طرفین حول حقایق مشترکی نظرات خودشون رو می‌گن. شاید در انتها هم به نتیجه مشترکی نرسن (نباید هم انتظار داشته باشیم که نتیجه مشترک به راحتی، اون هم در مسائل سیاسی و مذهبی، بدست بیاد)، اما از خشونت دوری می‌کنن.

اما تعامل با افراد دسته دوم همیشه به خشونت کشیده می‌کشه. منظورم از خشونت هم لزوما برخورد فیزیکی نیست، بلکه هر رفتاری خارج از فضای گفتگوئه. از فحاشی و توهین گرفته تا بلاک و قطع رابطه. افراد این دسته خطرناکن، چون برمبنای روایات زندگی می‌کنن و منبعشون برای دریافت روایات، رسانه‌های طیف خودشونه.

هر دو دسته این افراد غرق در سوگیری تایید و مطلوبیتن و دنیا رو اونجور که عادت دارن یا مطابق میلشون هست می‌بینن. آدام گرانت در کتاب "دوباره فکر کن" به بررسی دلایل علمی وجود چنین افرادی می‌پردازه و یک راه جایگزین پیش رومون قرار می‌ده: چرخه دوباره فکر کردن

این چرخه با تواضع فکری شروع می‌شه که در ادامه منجر به شک و تردید درباره دانسته‌ها و باورهامون، کنجکاوی برای درک گزینه‌های آلترناتیو و نهایتا کشف مدل جدیدی از بودن می‌شه.

می‌تونیم در تعاملمون با دسته اول از این رویکرد استفاده کنیم و پاسخ طرف مقابل رو ببینیم. شاید این تواضع و همدلی، اونا رو هم به کنار گذاشتن تعصب ترغیب کنه. اما در مورد دسته دوم، عدم تعامل رو راهکار بهتری می‌بینم. تنها راه باز شدن مسیر گفتگو با این افراد، تغییر یا نابودی منبع ساخت روایات هست.

از جمله کتاب‌هایی که این روزها مطالعه‌اش خارج از لطف نیست، کتاب "چرا ملت‌ها شکست می‌خورند؟" نوشته دارون عجم‌اوغلو و جیمز رابینسون است. این کتاب به بررسی دلایل رشد و شکوفایی کشورهایی مثل نروژ و سقوط و انحطاط کشورهایی مثل مالی می‌پردازه.

تمرکز این کتاب برروی عوامل مرسومی مثل جغرافیا، آب و هوا، منابع طبیعی، فرهنگ و ... در تعیین پیروزی یا شکست ملتی نیست، بلکه به بررسی نهادهای سیاسی و اقتصادی داخلی و تاثیر اونها بر سرنوشت جامعه می‌پردازه. از منظر کتاب، حکومت‌ها در برخورد با این نهادها دو دسته هستن: 

1) حکومت‌های مشارکتی: در این حکومت‌ها، مشارکت در امور اقتصادی و سیاسی و بهره‌برداری از مزایای آن محدود به ارگان‌های حکومتی و خواص نیست، بلکه مردم و هر نهادی با آزادی و برخورداری از حمایت و امنیت می‌تونن در این امور مشارکت کنن.

2) حکومت‌های انحصاری یا استخراجی: در این حکومت‌ها، اکثر منابع و امکانات در اختیار گروه محدودی از نزدیکان و طرفداران حکومت هست. این حکومت‌ها منابع را از جمعیت خود استخراج تا نخبگان کوچک وفادار به حاکمیت رو غنی کنن. این استخراج می‌تونه از نفت یا سایر منابع طبیعی یا استخراج کلی ارزش اقتصادی باشه.

دارون عجم‌اوغلو همچنین اخیرا در مصاحبه‌ای درباره حکومت ایران گفته:

" طبق تعریف حکومت‌های استخراجی، حکومت کنونی ایران یک رژیم استخراجی آشکار است. همچنین به نظر من و بر اساس گزارش‌ها و تحقیقاتی که درباره ایران خوانده‌ام، می‌توان گفت که حکومت از قدرت خود برای ثروتمند کردن یاران وفادارش استفاده کرده است. تاریخ مملو از رژیم های دیگر از این دست است و بیشتر آنها در نهایت به دولت‌های درمانده تبدیل می‌شوند. نهادها دست از کار می‌کشند و نخبگان حکومتی روز به روز درنده و بی تفاوت‌تر نسبت به مصیبت مردم می شوند. این نیز مرحله‌ای است در آن اغلب خشونت و سرکوب به شکل شدیدتری ظاهر می شود. بنابراین بله، من می‌ترسم که ایران هم در حال حرکت به این سمت باشد."

خلاصه این کتاب رو می‌تونین در پادکست بی‌پلاس زیر گوش بدین:

https://bpluspodcast.com/podcast/first-season/why-nations-fail/

معلم تاریخم در دوران دبیرستان می‌گفت که انسان به دو چیز زنده هست: امید و آرزو. اون سال کشور مثل الآن درگیر حوادث داخلی و تروماهای متوالی بود و ما که در آستانه کنکور سراسری بودیم، تردید از آینده وجودمون رو فرا گرفته بود. بعدها معنای این دو واژه رو در پادکست "نقطه شروع" از محمدرضا شعبانعلی یاد گرفتم. شعبانعلی در این پادکست با نگاهی متفاوت راهکارهای برنامه‌ریزی برای آینده رو آموزش می‌ده و قدرت کلمات رو بهمون یادآوری می‌کنه.

شعبانعلی در این پادکست امید رو قدرت فکر کردن به آینده تعریف می‌کنه. آدم امیدوار در خلوت خودش به آینده فکر می‌کنه و با بقیه درباره آینده به گفتگو می‌نشینه. اما آدم ناامید غرق در گذشته باقی می‌مونه و آینده براش وجود نداره. چنین آدمی از معنا تهی و در افسردگی فرو می‌ره.

آرزو تصویری ایده‌آل از آینده هست که به زندگیمون جهت و هدف می‌ده. بدون آرزو، زندگیمون به دست طوفان حوادث سپرده می‌شه و درگیر سردرگمی خواهیم شد.

در کنار امید و آرزو، شعبانعلی به کلمه دیگه‌ای هم اشاره می‌کنه: خوشبینی و بدبینی. این واژه رو تکمیل کننده امید و آرزو یافتم چون کیفیت تصویر و تفکرمون از آینده رو مشخص می‌کنه. آدم خوشبین تصویری مثبت از آینده داره و آدم بدبین تصویری تلخ و منفی. وجه تمایز این کلمه با دو کلمه قبلی اینه که ما روی آرزوها و امیدمون کنترل داریم و خودمون تعیین کننده و تغییر دهنده‌اش  هستیم. ولی آنچه که نهایتا در آینده اتفاق می‌افته، بی‌توجه به خوشبین یا بدبین بودنمون، خارج از کنترل ماست.

این روزها مجدد این آموخته‌ها به یادم اومد و مرورش رو مفید دیدم. خودم رو در حال حاضر امیدوار، بدبین و آرزومند می‌بینم. همچنان برای آینده شور، انگیزه و هدف دارم ولی هر روز نسبت به بهبود شرایط بدبین‌تر می‌شم. این بدبینی باعث می‌شه از لحاظ سلامت روان آسیب ببینم و کمتر خوشحال‌تر و متمرکزتر باشم، اما در عین حال بهم تلنگر می‌زنه که منفعل نباشم و نهایت تلاشم رو برای تغییر بکار بگیرم. جز این چه می‌شه کرد؟

مرور این پادکست رو توصیه می‌کنم.

https://motamem.org/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%B1%DB%8C%D8%B2%DB%8C-%D9%81%D8%A7%DB%8C%D9%84%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B5%D9%88%D8%AA%DB%8C-%D9%86%D9%82%D8%B7%D9%87-%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B9

"اگر می‌خواهی حقیقت را ببینی، هیچ وقت «له» یا «علیه» چیزی نباش.

کشمکش بین «له» و «علیه» بدترین بیماری ذهن است."

- سن تسه‌آن، استاد بزرگ چینی ذن بودیسم

تاریخ پره از مجادله­‌های بی­‌انتهای سیاسی و مذهبی. معمولا در این مجادله دو طرف وجود دارن که هر دو اصرار بر #درستکاری و حقانیتشون دارن و سخت پیش میاد در نقطه‌­ای بتونن با هم کنار اومده و به #صلح و توافقی روی #حقیقتی_یکتا برسن. اتفاقات اخیر در کشور این سوال رو تو ذهنم مجدد پررنگ کرد که چطور چنین دو دستگی­‌ای ممکنه و آیا می­شه به شکلی با هم کنار بیایم؟

کتاب #ذهن_درستکار از جاناتان هایت هم دقیقا دنبال جواب چنین سوالاتیه. این کتاب از منظر روانشناسی اخلاق به بررسی منشا شکل­‌گیری #اخلاقیات (درست و غلط) در انسان و علل تفاوت زیاد قضاوت­‌های اخلاقیمون می‌­پردازه. علی الخصوص در دو حوزه #سیاست و #مذهب که از نمودهای ملموس اخلاقیات در جامعه هستن.

بعضی از نکات جالب این کتاب که برای خودم آگاهی‌­دهنده بود رو در این پست می‌­نویسم و به شدت مطالعه این کتاب رو برای افرادی که دنبال حقیقت، آگاهی و رشد هستن توصیه می‌­کنم.

1. انسان اساسا موجودی خود درستکارپندار است.

این یک ویژگی تکاملی و ناخودآگاه در ماست که به بقای ما از دو منظر کمک می­‌کنه: اول باعث می­شه #تعلق و تعهدمون رو به #قبیله نشون بدیم و در حلقه امنش باقی بمونیم. دوم به حفظ #عزت_نفس درونیمون کمک می­‌کنه (عزت نفس سنجه‌­ای درونیست که میزان ارزش ما در جامعه رو از منظر خودمون نشون می‌­ده.). همین ویژگی سبب شکل­‌گیری قبایل، شهرها و کشورها شده و در عین حال علت بزرگترین جنگ‌­های بشری بوده.

2. منطق ما به دنبال توجیه هست و نه حقیقت.

ذهن ما از دو قسمت تشکیل شده: #تفکر_منطقی و #تفکر_احساسی. فلاسفه قدیم اعتقاد داشتن که منطق برتر از احساسه و بر اون تسلط داره. اما علم بعدها ثابت کرد که 90% پردازش ذهنی ما توسط بخش احساسیش انجام می­شه و در عمل تفکر منطقی در خدمت تحقق اهداف بخش احساسیه. عمده تصمیمات و باورهای ما بصورت آنی و ناخودآگاه توسط بخش احساسی ما اتخاذ و به بخش منطقی اعلام می­شه. وظیفه بخش منطقی #توجیه این تصمیمات و #متقاعدسازی دیگران برای حمایت از ماست (وظیفه‌ای شبیه #سخنگوی_دولت). ساده‌­لوحانه هست که فکر کنیم ما موجوداتی منطقی هستیم که پیوسته با تکیه بر استدلال و منطق دنبال کشف حقیقت و خوبی‌­هاییم. اندک هستن انسان­‌هایی که به این نقطه از بلوغ فکری می‌­رسن (طبق مدل پیچه پویا، کمتر از 1% مردم)

3. محدوده اخلاق در فرهنگ‌­های مختلف متفاوت است.

تعریف یکسانی برای اخلاق در ذهن همه وجود نداره. شاید فکر کنیم آسیب رسوندن به یک انسان در نظر همه غلط حساب بشه. اما اگه اون آسیب رسوندن سبب افزایش تعلقمون به قبیله و عزت نفسمون باشه چطور؟ یا مجموعه‌­ای از عناصر اخلاقی دیگه مثل ارزش­‌های ملی‌­گرایانه یا مذهبی برامون مطرح باشه که کفه ترازو رو به سمت آسیب رسوندن سنگین­‌تر کنه؟ از اونجا که می‌­دونیم آدما درباره مسائل اخلاقی لزوما با منطق و استدلال تصمیم نمی­‌گیرن و #ادراک حرف اول رو می­‌زنه، در نتیجه عجیب هم نیست که معیارهای اخلاقی بتونه از زمین تا آسمون برای دو آدم در یک شهر متفاوت باشه. ادراک ما تحت تاثیر ژن، آموزش، فرهنگ و عوامل محیطی شکل می­‌گیره که لزوما نسخه یکسان و درستی براش در تاریخ تجویز نشده.

در نهایت من باور دارم آگاهی می‌­تونه باعث بشه تا از تعصب، تندی و تفرقه به سمت #کنجکاوی، #شگفتی و #یادگیری حرکت کنیم. من باور دارم که بهتر شدن دنیا نه با اندک رهبرانی در قدرت، بلکه با مردمی دارای #قدرت_رهبری بیشتر محقق خواهد شد.   

قبلا در پست زیر درباره تئوری #ایران_جامعه_کوتاه‌مدت از استاد کاتوزیان نوشته بودم. اتفاقات این هفته‌های کشور، من رو مجدد به پای مطالعه کتاب ایشون کشوند.

http://hlachin.ir/1400/11/15/short-termism

سرکوب، سانسور، حمله به موسسات علمی و شرکت‌ها، دستگیری دانشجویان، دانش‌آموزان و نیروی کار و چندین و چند اقدام خشونت‌آمیز دیگه، بیش از پیش سبب تقویت #قدرت_استبدادی و کاهش #امنیت جانی و مالی مردم شده.

در چنین شرایطی باید انتظار داشته باشیم که #انباشت سرمایه، دانش و دلبستگی در کشورمون کمتر و افق جامعه کوتاه مدت‌تر بشه.

با ادامه این روند، این بخش از تاریخمون هم به رشته‌ای طولانی از بازه‌های کوتاه مدت خواهد پیوست.